-
1 кемгә тиң килү
быть ра́вным ( кому); быть ро́вней, быть па́рой -
2 тиң
I предик.; прил.1) ра́вный, равновели́кий || ра́вен, равновели́к ( чему)диңгезләргә тиң Идел — Во́лга, ра́вная ( по величине) моря́м
2) ра́вный, одина́ковый, досто́йный сравне́ния || ра́вен, одина́ков, досто́ин сравне́ния (о кем, чем, в чём)матурлыкта һичкемгә тиң түгел — в красоте́ ни с кем не сравни́мая
эшкә һичнәрсә тиң түгел — ничто́ не сравни́мо (досто́йно сравне́ния) с рабо́той
кешедән кеше ким түгел, бәхет кенә тиң түгел — ( песня) оди́н челове́к не ху́же друго́го, то́лько вот сча́стье не ра́вно
3) ра́вный ( кому); сто́ящий, досто́йный ( кого); ра́вен ( кому); сто́ит, досто́ин (кого) (о людях, оцениваемых с точки зрения сравнения их высоких качеств)китән күлмәк киң кирәк, сөйгән ярың тиң кирәк — ( песня) льняно́е пла́тье должно́ быть просто́рным, а люби́мый (до́лжен быть) сто́ящим
4) достига́ющий, доходя́щий до..., вро́вень ( с чем)чәче җиргә тиң — во́лосы (её) дохо́дят до земли́ (вро́вень с землёй)
5) как первый компонент сложных слов равно-тиң кыймәтле — равноце́нный
II нареч.тиң күләмле мат. — равновели́кий
1) вро́вень, ро́вно; одина́ково, одина́ковым о́бразомике кулы тиң корышкан — о́бе руки́ одина́ково засо́хли
йөгерүчеләр тиң килделәр — бегуны́ прибежа́ли вро́вень
2) на ра́вныхтиң көрәшү — боро́ться на ра́вных
III сущ.тиң ярышу — соревнова́ться на ра́вных
1) ро́вня; досто́йный себе́ ( человек)көрәшсәң - тиңең белән көрәш — (посл.) бо́решься - бори́сь с досто́йным себе́
тиңен тапса, тиген бир — (посл.) найдёт ра́вного себе́ - отда́й да́ром (т. е. без калыма)
ул сиңа тиң түгел — он тебе́ не ро́вня
2) све́рстник, све́рстницасм. тж. кордашүз тиңнәрем гаеп итмәсләр — мои све́рстники не осу́дят меня́
3) этногр.а) сва́дебная подру́га (одна из двенадцати девушек-подруг, обязавшихся участвовать на свадьбе друг друга)тиңнәр арасында тиң идем, атама моңайган мин идем — ( песня) я была́ одно́й из двена́дцати де́вушек, я пе́ла проща́льную пе́сню отцу́ ( на своей свадьбе)
б) дру́жка жениха́ ( на свадьбе)•- тиң булу- тиң бүлү
- кемгә тиң килү
- тиң күрү
- тиңгә тиң••IV послелог; диал.; см. тикле; чаклы; тиңентентиңе юк (булмаган, күрелмәгән, табылмаган) — см. тиңдәшсез
-
3 гадел
1. прил.1) справедли́вый, пра́выйгадел эш өчен көрәш — борьба́ за пра́вое де́ло
иң гадел һәм изге сугыш — са́мая справедли́вая и свяще́нная война́
2) пра́вильный, ве́рный, соотве́тствующий и́стинегадел хөкем — пра́вильное (справедли́вое, ве́рное) реше́ние
гадел суд — справедли́вый суд
гадел законнар — справедли́вые зако́ны
3) объекти́вный, справедли́вый, беспристра́стный ( лишённый предвзятости)гадел бәя — объекти́вная оце́нка
гадел тәнкыйть — объекти́вная (беспристра́стная) кри́тика
4) че́стный, безобма́нный, добросо́вестныйхезмәткә гадел мөнәсәбәт — добросо́вестное отноше́ние к труду́
гадел хезмәт белән тапкан ипи — хлеб, добы́тый че́стным трудо́м
2. нареч.гадел эш хакы — че́стный за́работок
1) объекти́вно, справедли́во, беспристра́стномәсьәләгә гадел килү — объекти́вно отнести́сь к вопро́су
2) че́стно, добросо́вестно; справедли́вогадел бүлү — дели́ть че́стно (справедли́во)
гадел хезмәт итү — труди́ться добросо́вестно, че́стно
•- гадел булу
- гадел рәвештә
- гадел хөкем
- гадел хөкемгә нигезләнгән -
4 калдыру
перех.1) оставля́ть/оста́вить (кого-что-л., где-л., у кого-л.) || оставле́ниебаланы өйдә калдыру — оста́вить ребёнка до́ма
язу калдыру — оста́вить запи́ску
китапны үземә дип калдырдым — оста́вил кни́гу себе́
акчаны әнигә калдырдым — оста́вил де́ньги ма́ме
2) оставля́ть/оста́вить, вызыва́ть/вы́звать (что-л.)ямьсез тойгы калдыру — оста́вить нехоро́шее впечатле́ние
балан авызда ачы тәм калдырды — кали́на оста́вила во рту ки́слый вкус
күңелдә сагыш калдыру — оста́вить в душе́ тоску́
3)а) оставля́ть/оста́вить, приберега́ть/прибере́чь, откла́дывать/отложи́ть, сохраня́ть/сохрани́ть (для кого-чего-л.); резерви́ровать || оставле́ние, отложе́ние, сохране́ниеитне иртәгә калдыру — оста́вить мя́со на за́втра
орлыкка калдыру — отложи́ть на семена́
алмаларны бәйрәмгә калдыру — сохрани́ть я́блоки для пра́здника
б) оставля́ть/оста́вить, не уничтожа́ть/не уничто́жить, не тро́гать/не тро́нуть; сохраня́ть/сохрани́ть || оставле́ние, сохране́ниемузейны булганча калдыру — сохрани́ть музе́й как есть
ишектәге ярыкны калдыру — не тро́нуть в двери́ щель
мыекны калдыру — сохрани́ть усы́
4) оставля́ть/оста́вить, передава́ть/переда́ть; завеща́ть ( наследство)йортны кызына калдырды — дом переда́л до́чери
бай мирас калдыру — оста́вить бога́тое насле́дие
5) оставля́ть/оста́вить (в каком-л. состоянии, положении); сохраня́ть/сохрани́ть (в каком-л. положении)ишекне ачык калдыру — оста́вить дверь откры́той
иректә калдыру — оста́вить на свобо́де
хатаны төзәтми калдыру — оста́вить оши́бку неиспра́вленной
6) оставля́ть/оста́вить, лиша́ть/лиши́ть (кого, что-л., кого-чего-л.); отнима́ть/отня́ть (что-л. у кого-л.)сорауны җавапсыз калдыру — оста́вить вопро́с без отве́та
ярдәмсез калдыру — лиши́ть по́мощи
7)а) оставля́ть/оста́вить, заде́рживать/задержа́ть || оставле́ние, заде́ржкакунарга калдыру — оста́вить ночева́ть
өстәмә дәрескә калдыру — оста́вить на дополни́тельный уро́к
б) оставля́ть/оста́вить, не увольня́ть/не уво́лить, не лиша́ть/не лиши́ть (места, какой-л. должности)эштә калдыру — не увольня́ть с рабо́ты
аспирантурага калдыру — оста́вить в аспиранту́ре
директорлыкта калдыру — оста́вить дире́ктором
в) разг. оставля́ть/оста́вить, не переводи́ть/не перевести́класста икенче елга калдыру — оста́вить в кла́ссе на второ́й год
8) откла́дывать/отложи́ть, переноси́ть/перенести́ || откла́дывание, перенесе́ние, перено́сҗыелышны иртәгәгә калдыру — собра́ние отложи́ть на за́втра
отпускны киләсе айга калдыру — перенести́ о́тпуск на сле́дующий ме́сяц
9) оставля́ть/оста́вить, покида́ть/поки́нуть, броса́ть/бро́ситьмине кемгә калдырдың? — на кого́ ты меня́ поки́нул?
10)а) пропуска́ть/пропусти́ть || про́пускдәрес калдыру — пропусти́ть уро́к
лекцияләрне калдыру — пропуска́ть ле́кции
укыганда сүзләрне төшереп калдыру — при чте́нии пропуска́ть слова́
б) оставля́ть/оста́вить, обходи́ть, минова́тьсукмакны сулда калдырып, урманга кердек — оста́вив тропи́нку сле́ва, вошли́ в лес
берничә йортны калдырып, тукталдык — минова́в не́сколько домо́в, останови́лись
11) оставля́ть/оста́вить, откла́дывать/отложи́ть, переноси́ть/перенести́ || откла́дывание, перенесе́ние, перено́сукуны бер елга калдырып тору — откла́дывать учёбу на́ год
сөйләшүне иртәгәгә калдыру — отложи́ть разгово́р на за́втра
12) оставля́ть/оста́вить ( позади), перегоня́ть, обгоня́ть/обогна́ть, опережа́ть/ опереди́ть || оставле́ние ( позади), опереже́ниейөгерүдә иптәшләрен артта калдыру — в бе́ге оставля́ть това́рищей позади́
минем ат барсын да еракта калдырды — моя́ ло́шадь оста́вила всех далеко́ позади́
13) перен. оставля́ть/оста́вить, ста́вить, поста́витьуңайсыз хәлдә калдыру — поста́вить в нело́вкое положе́ние
көлкегә калдыру — поста́вить в смешно́е положе́ние
тынычлыкта калдыру — оста́вить в поко́е
язмыш кулында калдыру — оста́вить на произво́л судьбы́
14) оставля́ть/оста́вить, обы́грывать/обыгра́тькарта уйнаганда юләр калдыру — во вре́мя игры́ в ка́рты оста́вить в дурака́х
15) повел. ф. калдыр оста́вь(те)әй, калдыру әле шаяруларыңны — оста́вь-ка свои́ шу́тки
әйдә, бу сөйләшүне калдырыйк — дава́й оста́вим э́ти разгово́ры
16) в отриц. ф. калдырмый всё до конца́, ничего́ не ута́ивая (сказать, написать, сделать и т. п.)бер нәрсә калдырмый хатта язу — ничего́ не ута́ивая написа́ть в письме́
валчыгын да калдырмый ашап бетерү — всё съесть, не оставля́я ни кро́шки
См. также в других словарях:
каршында — Кемгә нәрсәгә мөнәсәбәттә булуны белдерә ил каршында йөзе ак. Каршы алу – 1) Килүче белән очрашу, аны сәләмләү 2) Нин. б. вакыйгага, хәбәргә һ. б. билгеле бер мөнәсәбәт күрсәтү. КАРШЫ БАРУ – Нин. б. эш яки фикер белән килешмәү, шуны кире кагу.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
каршысында — Кемгә нәрсәгә мөнәсәбәттә булуны белдерә ил каршында йөзе ак. Каршы алу – 1) Килүче белән очрашу, аны сәләмләү 2) Нин. б. вакыйгага, хәбәргә һ. б. билгеле бер мөнәсәбәт күрсәтү. КАРШЫ БАРУ – Нин. б. эш яки фикер белән килешмәү, шуны кире кагу.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
фикер — и. 1. филос. Чынбарлык күренешләренең мидә, аңда чагылышы 2. Уйлану, фикерләү нәтиҗәсендә барлыкка килгән уй. Идея 3. Ният, теләк, план 4. Аң; дөньяга, чынбарлыкка, тормышка караш фикер ягыннан үсү. Берәр өлкәдә белем, танып белү фәнни фикер 5.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
алмаштыру — 1. Берәр әйбер биреп, аның урынына икенчене алу 2. Нәр. б. файдаланудан туктап, аның урынына икенчене алу, кую. Үзгәртү, башкача итү 3. Кемгә дә булса алмашка килү 4. Кием тур. : берсе урынына икенчесен кию 5. Акча тур. : ваклау яки эреләү 6.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
алыштыру — 1. Берәр әйбер биреп, аның урынына икенчене алу 2. Нәр. б. файдаланудан туктап, аның урынына икенчене алу, кую. Үзгәртү, башкача итү 3. Кемгә дә булса алмашка килү 4. Кием тур. : берсе урынына икенчесен кию 5. Акча тур. : ваклау яки эреләү 6.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хак — I. с. 1. Чынбарлыкка туры килә торган, чын, дөрес. и. Дөреслек, дөрес, гадел эш; кирәкле эш хак сөйгәнне халык сөймәс 2. Чын, нәкъ үзе 3. Изге, гадел, туры хак юлга өндәү. II. ХАК – Хокук, вәкаләт хакым бар. Өлеш, нин. б. уртак әйбердән файдалана … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ал — I. с. 1. Сыек кызыл, аксыл кызыл, кызгылт ак төс 2. күч. Матур. АЛ ДА ГӨЛ – Бик яхшы, шәп. II. АЛ – и. (гадәттә кыек килеш форм.) Күз караган як; киресе: арт 2. Кеше гәүдәсендә һәм киемендә йөз, күкрәк ягы; киресе: арт. с. Хайван гәүдәсендә һәм… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
якынаю — 1. Кемгә яки нәрсәгә якын (рак) килү. Кыскару (ара, юл тур.) 2. Вакыт, берәр хәл, вакыйга тур. : җитү, килү көн уртасы я. 3. Кадерле, үз булып китү. күч. Дуслашу, туганлашу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
якынлау — 1. Кемгә яки нәрсәгә якын (рак) килү. Кыскару (ара, юл тур.) 2. Вакыт, берәр хәл, вакыйга тур. : җитү, килү көн уртасы я. 3. Кадерле, үз булып китү. күч. Дуслашу, туганлашу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
якынлашу — 1. Кемгә, нәрсәгә якын килү, якынаю 2. Вакыт, берәр хәл, вакыйга тур. : килү, җитү, якынаю 3. Кадерле, үз кеше булып китү. Дуслашу 4. Саннар белән бергә килгәндә, берәр нәрсәнең шул саннан аңлашылган микъдардан аз гына ким булуын, аның кадәр үк… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ярау — I. ф. 1. Берәр нәрсәгә файдалану өчен яраклы булу; нин. б. таләпләргә җавап бирерлек булу. Нәрсәгә дә булса сәләтле булу; нин. б. эш башкара алу 2. Кемгә дә булса охшарга тырышу, аның алдында яхшатлану, күңелен табу түрәләргә ярарга тырыша 3.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
